درآمد:
آنچه در پي مي آيد تحليل جامع رهبر معظم انقلاب از خصال و ويژگي هاي شخصيتي و نيز مختصات مكتب سياسي حضرت امام خميني است كه طي دو خطبه نماز جمعه 14/3/78 ، به مناسبت دهمين سالگرد رحلت آن راحل عظيم ايراد نموده اند.در اين گفتار پرنكته علاوه بر احصاء تحليلي ويژگي هاي عملي و مبارزاتي حضرت امام،محكمات انديشه و مكتب سياسي ايشان نيز مورد بررسي قرار گرفته اند.
بسم‌اللَّه‌الرّحمن‌الرّحيم
الحمدللَّه ربّ العالمين. نحمده و نستعينه و نستغفره و نتوكّل عليه و نصلّى و نسلّم على حبيبه نجيبه و خيرته فى خلقه حافظ سرّه و مبلّغ رسالاته بشير رحمته و نذير نقمته؛ سيّدنا و نبيّنا ابى‌القاسم المصطفى محمّد و على آله الأطيبين الأطهرين المنتجبين. الهداة المهديّين المعصومين. سيّما بقيّةاللَّه فى‌الارضين. اوصيكم عباداللَّه بتقوى اللَّه.
روز، روز متعلّق به امام بزرگوار است و سخن ما درباره خصوصياتى از اين مرد بزرگ و اين يادگار پيامبران و اولياى الهى در زمان ماست. به همه برادران و خواهران نمازگزار عرض مى‌كنم كه خصوصيت امام بزرگوار ما رعايت تقوا بود. همه شما تقوا را دستورالعمل زندگى خود قرار دهيد تا همچنان كه ابواب رحمت الهى بر روى آن مرد بزرگ باز شد، بر روى ما هم باز شود. تقوا، رحمت و هدايت الهى را متوجّه فرد و جامعه باتقوا مى‌كند. دستورالعمل اوّل و آخر پيامبران و جانشينانشان، تقواى الهى است.
در خطبه اوّل در نظر دارم آن دركى را كه در طول زمان به عنوان يك شاگرد و پيرو اين مرد بزرگ احساس كردم و ديدم و لمس كردم، به شما عزيزان - به خصوص جوانان - منتقل كنم.
درباره امام خيلى حرف زده‌ايم. همه، از دوستان، از دشمنان، از ايرانى و غير ايرانى و مسلمان و غير مسلمان، از اين مرد بزرگ تجليل كردند. در اينها هيچ حرفى نيست. عظمت و جلالت و شأن او براى همه مسلّم است؛ اما اين يك امر اجمالى است. من فكر مى‌كنم نسل جوان ما كه امروز با قدرت و نشاط راه افتخار و عزّتى را كه اين مرد بزرگ در مقابل ما باز كرد، طى مى‌كند،مايل است از امام خود چيزهاى بيشترى بداند. من دريافت هاى خودم را عرض مى‌كنم؛ يعنى آنچه را كه به مرور زمان در طول حدود سى سال كه امام را از نزديك شناختيم در او ديديم و در هر برهه، مظهرى و بُعدى از ابعاد اين شخصيت عظيم را مشاهده كرديم. از اين سى و يك سال كه از دوران جوانى بنده تا رحلت آن بزرگوار طول كشيد،البته چهارده سال ايشان در تبعيد بودند و ما به ظاهر از ايشان دور بوديم؛ اما در فضاى ذهن و مسير امام بوديم و از او جدا نبوديم. همان چهارده سال هم در واقع با امام بوديم.
يك نكته را به شما عزيزان عرض كنم. درست است كه شاگردان امام و آشنايان با امام، امام را در حد ّبالايى با عشق و محبّت دوست مى‌داشتند،اما آنچه درباره امام گفته شده است، منشأش محبّت نيست،بلكه محبّت منشأش آن خصوصيّاتى است كه در امام بود. نكته دوم اين است كه اين شخصيتِ داراى ابعاد گوناگون، هيچ اصرار و عجله‌اى نداشت كه زيبايي ها و درخشندگي هاى وجود خود را به رخ كسى بكشد. هر وقت هر جا تكليف شرعى او را وادار به حركتى مي كرد، بُعدى از ابعاد او آشكار مي شد.
من از سال 37 شروع مى‌كنم؛ سالى كه خودم به قم رفتم و اوّل بار امام را از نزديك ديدم؛ البته قبل از آن در مشهد شنيده بوديم كه در قم مدرّس و استاد بزرگى هست كه جوان‌پسند و برجسته است. طلبه جوانى كه به قم وارد مى‌شود، دنبال استاد مى‌گردد. در حوزه‌هاى علميه، انتخاب استاد، اجبارى نيست و هر كس طبق پسند و سليقه خود، استاد را انتخاب مى‌كند. استادى كه طلاب جوان و مشتاق را در وهله اوّل به خود جلب مى‌كرد، همين مردى بود كه آن روز در ميان شاگردانش به عنوان "حاج‌آقا روح‌اللَّه " شناخته مى‌شد. مجموعه جوانان فاضل و درسخوان و پُرشوق در محفل درس او جمع بودند. ما در چنين فضايى وارد قم شديم.
او مظهر نوآورى علمى و تبحّر در فقه و اصول بود. بنده قبل از ايشان استاد بزرگى را در مشهد ديده بودم؛ يعنى مرحوم آيةاللَّه ميلانى كه از فقهاى برجسته بود. در قم هم در همان وقت، رئيس حوزه علميه‌قم كه استاد امام هم بود؛ يعنى مرحوم آيةاللَّه العظمى بروجردى حضور داشت .بزرگان ديگرى هم بودند؛ اما آن محفل درسى كه دل هاى جوان و مشتاق و كوشا و علاقه‌مند به استعدادهاى خوب را جذب مى‌كرد، درس فقه و اصول امام بود. يواش يواش از قديمى‌ترها شنيديم كه اين مرد، فيلسوف بزرگى هم هست و در قم درس فلسفه او، درس اوّل فلسفه بوده است؛ ليكن حالا ترجيح مى‌دهد كه فقه تدريس كند. شنيديم كه اين مرد، معلّم اخلاق هم بوده است و كسانى در درس اخلاق او شركت مى‌كردند و او به تقويت فضايل اخلاقى در جوانان همّت مى‌گماشته است. در خلال درس در طول سال ها، اين را ما از نزديك هم مشاهده كرديم. اما تا اينجا شخصيت اين مرد بزرگ كه باطن او سرشار از خصوصيات ناشناخته بود، براى اكثر مردم در آن روز فقط به عنوان يك استاد عالم و شاگرد پرور و يك تهذيب‌كننده اخلاق طلاب و شاگردان شناخته مى‌شد.
در سال 1340 مرحوم آيةاللَّه بروجردى،مرجع تقليد،درگذشت. مراجع بزرگوارى بودند كه مطرح شدند و دوستانشان نام آنها را مى‌آوردند. اينجا صحنه‌اى شد براى اينكه اين مرد يعني امام بزرگوار به همه نشان دهد درس اخلاقى كه مى‌گفته، فقط زبانى و به قصد ياد دادن به ديگران نبوده است،بلكه خود او اوّلين عامل به درس هاى تهذيب نفس است. همه ديدند، همه فهميدند و تصديق كردند كه اين مرد از مقام و از مطرح شدن براى رياست حتّى اگر آن رياست، مرجعيّت باشد كه يك رياست روحانى و معنوى است، رويگردان است و براى مقام و منصب و رتبه و شخصيت، هيچ‌گونه تلاشى نمى‌كند؛ بلكه اگر ديگران هم بخواهند براى مطرح‌كردنش تلاش كنند، تا جايى كه بتواند، مانع مى‌شود.
بعد از گذشت حدود يك سال‌ونيم از فوت مرحوم آيةاللَّه بروجردى، نهضت اسلامى شروع شد. در نيمه دوم سال 1341، بُعد ديگرى از ابعاد اين شخصيت آشكار شد و آن،از يك طرف هوشيارى و تيزفهمى و توجّه به نكاتى بود كه ديگران غالباً به آن توجّه نمى‌كردند و غيرت دينى از طرف ديگر بود. خيلي‌ها شنيدند كه تصويب‌نامه دولت در آن زمان، قيد مسلمان بودن و سوگند به قرآن براى فرد منتخب را حذف كرده است؛ اما چندان توجّه نكردند كه اين چقدر اهميت دارد؛در حالي كه بسيار اهميت داشت؛ دليل هم اين بود كه با آنكه مجلس شوراى ملىِ آن زمان، مجلس فرمايشى بود و خودشان آن را تشكيل مى‌دادند و فقط نامزدهاى مورد قبول خودشان به آنجا مى‌رفتند و در واقع انتخاب مردم وجود نداشت و انتصاب بود،با وجود اين،رژيم جرئت نكرد مقرّرات مربوط به انجمن‌ها و مسئله اسلام را در وقتى كه مجلس سرِپا بود، مطرح كند و ترسيدند منعكس شود و گذاشتند در غياب مجلس! مجلس را در آن وقت منحل كرده بودند.مجلسي در كار نبود و در محيط دربسته‌اى آن را تصويب كردند! اين نشان مى‌داد كه پشت سرِ اين قضيه، حرف‌هاى فراوان و مقاصد زيادى هست. اين را كسى نمى‌فهميد؛ اما امام اين را فهميد و ايستاد. غيرت دينى او، او را وادار كرد كه در اين مسئله پيشقدم شود و مبارزه براى اين زاويه على‌الظّاهر كوچكِ ضدّ اسلامى را شروع كند و اين كار را هم كرد.
در همين‌جا يك نكته مهم وجود دارد: امام بزرگوار حتّى در ميدان مبارزه هم نخواست جلو بيفتد. خود ايشان براى ما نقل كرد كه در اوّل شروع نهضت، در منزل مرحوم آيةاللَّه حائرى با يك نفر از مراجع معروفِ آن زمان، و از همدوره اي هاى خودشان صحبت مى‌كرد و به ايشان گفته بود: "شما جلو بيفتيد، ما هم دنبال شما حركت مى‌كنيم. " امام مقصودش اين بود كه تكليف انجام بگيرد و آن فريضه‌اى را كه بر دوش خود احساس مى‌كرد، انجام دهد.جلو افتادن مطرح نبود. البته ديگران آن‌قدر توانايى و جرئت ورود در اين ميدان را نداشتند و به امام نمى‌رسيدند. امام به طور طبيعى رهبرى و سررشته‌دارى اين حركت را بر عهده داشت.اين مبارزه را شروع و به مردم تكيه كرد. تا آن روز هيچ كس از بزرگان حوزه‌هاى علميه و مراجع حدس نمى‌زدند كه يك حركت دينى، آن هم در آن دوران اختناق، اين‌گونه بتواند پشتيبانى مردم را جلب كند؛ اما امام در همان روز گفت: " من به پشتيبانى اين مردم حركت و مردم را به اين بيابان قم دعوت مى‌كنم ". او مى‌دانست كه اگر مردم را دعوت كند، از همه ايران جمع مى‌شوند و اجتماعِ عظيمِ غيرقابل علاجي را براى دولت آن وقت و رژيم فاسد به وجود مى‌آورند.
در اينجا بُعد جديدى از شخصيت اين مرد آشكار شد:بعد قدرت رهبرى، شجاعت سياسى، آشنايى با ريزه‌كاري‌هاى كارهاى دشمن و هوشيارى نسبت به هدف هاى دشمنان.اين بُعد در عمل آشكار شد.
سال 42، يعنى سال دوم مبارزه رسيد كه سال شدّت عمل ها و فشارها و كشتارها بود.در آنجا امام مثل خورشيدى در آسمانِ اميدهاى ملت ايران ظاهر مي شود. در موضع يك مرد فداكار و يك آتشفشان، كسى كه همه احساسات لازم براى يك مرد جهانى، يك مرد ميهنى، يك مرد اسلامى در او جمع است، شجاعت لازم را دارد، قدرت بسيج عظيم مردم را دارد و صراحت لازم را دارد.چه در اوّل سال 42 كه ماجراى حمله كماندوها به مدرسه فيضيه و حوزه قم پيش آمد و چه در پانزده خرداد سال 42 كه عظمت امام در آنجا آشكار شد،ملت ايران ناگهان احساس كرد كه پشت و پناهى دارد و قلّه عظيمى وجود دارد كه مى‌تواند به او چشم بدوزد و به آن توجّه كند. امام در پانزده خرداد اين‌گونه در صحنه ظاهر شد. بعد از اين ماجرا، زندان و تبعيد و فشارهاى فراوان وجود داشت و امام در آن روز جوان نبود. براى ما كه آن روز جوان بوديم، زندان رفتن و ماجراهاى مشكلى كه پيش مى‌آمد، خيلى سخت نبود. بيشتر شبيه يك سرگرمى بود،اما امام در سال شروع مبارزه، شصت‌وسه ساله بود. اين مرد در شصت و سه سالگى مي توانست با جوشش احساس خود،احساسات يك ملت را به جوشش آورد. زندان رفتن و تبعيد شدن در آن سنين، كار آسانى نبود،اما اين فداكارى و از خودگذشتگى و خطرپذيرى در اين مرد آشكار شد. اين هم بُعد جديدى بود؛ يعنى مردى كه در راه آرمان هاى بزرگ و در راه تكليف شرعى، هيچ مشكلى نمى‌توانست مانع راه او بشود. اين جريان، در سال 42 و 43 به تبعيد چهارده ساله امام، اول به تركيه و بعد هم به عراق منتهى شد.
در دوران تبعيد امام، ابعاد تازه‌اى از شخصيت اين مرد كم‌نظير و حقيقتاً استثنايى در زمان ما بروز كرد.چيزهايى كه انسان در زندگى شخصيت هاى بزرگ، بعضى از آنها را به‌ندرت مشاهده مى‌كند. اوّلاً او زماني كه در موضع يك طرّاح فكرى و به قول معروفِ يك تئوريسين قرار مى‌گيرد،طرح يك حكومت را، طرح يك نظام را، طرح يك بنا و دستگاه جديد را مى‌ريزد؛ آن هم طرحى كه هيچ‌گونه سابقه موجود و محسوسى در مقابل چشم ندارد يعني بناى اسلامى با توجّه به نيازهاى دنياى جديد و مسائلى كه در دنيا مطرح است. تركيب اين مسائل، مى‌شود طرّاحى يك نظام.اين مرد با اينكه در ايران نبود، اما از راه دور، مدت چهارده سال قضاياى مبارزات اسلامى و نهضت اسلامى در ايران را به معناى واقعى كلمه رهبرى كرد. دراين چهارده سال و به خصوص چند سال اخير،يعنى از سال هاى 49 و 50 تا 54 و 55 اختناق و فشار زياد بود. گروه ها، گروهك‌ها، احزاب سياسى گوناگون مخفى، مبارز، سياسى، غيرسياسى به وجود آمدند و همه در زير فشارهاى رژيم مضمحل شدند و از بين رفتند و يا بى‌خاصيت شدند. با اينكه بعضى از آنها پشتيبان هاى سياسى بين‌المللى هم داشتند و به بلوك شرق و غرب،به خصوص به شرق متّصل بودند و از آنجا هدايت و كمك مى‌شدند، اما نهضت امام متّكى به تشكيلات حزبى نبود. امام هيچ تشكيلات حزبى در داخل كشور نداشت و فقط عدّه‌اى شاگردان و دوستان و آشنايان به فكر او و مردم بودند. امام هم وقتى در اعلاميه‌ها پيام مى‌داد، مخاطب او، آن عده دوستان و آشنايان مخصوص او نبودند،بلكه مخاطب او مردم بودند. او با توده مردم حرف مى‌زد و آنها را هدايت مى‌كرد و توانست در طول چهارده سال،از راه دور،اين مايه فكر اسلامى و نهضت اسلامى را اوّلاً در ذهن ها عميق كند؛ثانياً در سطح جامعه توسعه دهد؛ دل هاى جوانان و ذهن ها و ايمان ها را به آن متوجّه كند تا زمينه براى آن انقلاب عظيم آماده شود. خيلي‌ها در داخل كشور كارهاى بزرگ و مخلصانه و فداكارانه‌اى انجام مى‌دادند، اما اگر مركزيّت امام نبود، هيچكدام از اين كارها به سرانجام نمي رسيدند و همه اين تلاش ها شكست مى‌خوردند و همه‌اين انسان ها از نفس مى‌افتادند. آن كسى كه از نفس نمى‌افتاد، او بود و ديگران هم به نيروى او قوّت و نيرو مى‌گرفتند. بعد هم هدايت حقيقى يك حركت انقلابى و يك نهضت بزرگ در طول مدت چهارده سال و عبور دادن آن از آن همه عقبات گوناگون توسط آن بزرگوار بود. طورى شد كه افكار غيراسلامى و ضدّ اسلامى به انزوا گراييدند و به حاشيه رانده شدند و اين فكر اسلامى و اين تفكّر منطقى و مستحكم و قوى، روزبه‌روز غلبه‌ى خود را بر افكار ديگر ثابت و آشكار كرد. در همه اين قضاياى مهم، حضور امام محسوس بود.
در سال 1347، امام در نجف يعني مركز فقاهت،با اتّكاء به مايه‌هاى محكم فقهى، فكر "ولايت فقيه " را مطرح ساخت.البته "ولايت فقيه "جزو مسلّمات فقه شيعه است. اينكه حالا بعضى نيمه‌سوادها مى‌گويند امام "ولايت فقيه " را ابتكار كرد و ديگر علما آن را قبول نداشتند، ناشى از بى‌اطّلاعى است. كسى‌كه با آثار و افكار فقها آشناست، مى‌داند كه مسئله "ولايت فقيه " جزو مسائل روشن و واضح در فقه شيعه است. كارى كه امام كرد اين بود كه توانست اين فكر را با توجّه به آفاق جديد و عظيمى كه دنياى امروز و سياست هاى امروز و مكتب هاى امروز دارند، مدوّن كند و آن را ريشه‌دار و مستحكم و مستدل و باكيفيت سازد؛ يعنى آن را به شكلى درآورد كه براى هر انسان صاحبنظرى هم كه با مسائل سياسى روز و مكاتب سياسى روز آشناست، قابل فهم و قابل قبول باشد.
عزيزان من! در ايران، در آن دوران چهارده ساله،به خصوص در اين سال هاى آخر،مبارزان اسلامى احساس تنهايى نمى‌كردند و هميشه احساس مى‌كردند كه امام با آنها مرتبط و متّصل است.
در ماجراى درگذشت فرزندش، يك بُعد ديگر از ابعاد اين شخصيت عظيم آشكار شد. خيلي‌ها بزرگند، عالمند، شجاعند،اما آن كسانى‌كه اين عظمت‌ها در درون عواطف و در زوايا و اعماق دل آنها امتداد داشته باشد، خيلى زياد نيستند. در سنين نزديك به هشتاد سال، وقتى كه فرزند فاضل و برجسته اين مرد بزرگ كه يك عالم ممتاز و اميد آينده بود،از دنيا رفت، از ايشان جمله‌اى كه نقل و شنيده شد، اين بود كه: "مرگ مصطفى از الطاف خفيه الهى است! ".او اين را مهربانى الهى و لطف پنهانى خدا تلقّى كرد.اين‌طور فهميد كه خدا به او لطف كرده است؛ آن هم لطفى پنهانى! ببينيد چقدر عظمت در يك انسان نهفته است!مصيبت ها و سختي ها و شدّت هايى كه در دوران انقلاب بر اين مرد بزرگ وارد آمد و او مثل كوه استوارى آنها را تحمّل كرد، ريشه‌اش در همين عظمت روحى است كه در مقابل مرگ فرزند عزيزش، چنين برخوردى دارد.
بعد هم قضيه تبعيد ايشان از عراق و شروع هجرت آن بزرگوار به كويت و سپس به فرانسه بود.ايشان فرمود: "اگر به من اجازه اقامت در كشورى را ندهند، فرودگاه به فرودگاه خواهم رفت و پيامم را به همه دنيا خواهم رساند ". آن عظمت، آن شجاعت، آن شرح صدر، آن استقامت كم‌نظير، آن قدرت رهبرى الهى و پيامبرگونه، بار ديگر در اينجا جلوه كرد. اين هم بُعد جديدى از ابعاد شخصيت آن بزرگوار بود. بعد هم كه جريانِ آمدن ايشان به ايران و مواجهه با آن قضايا و تشكيل نظام جمهورى اسلامى بود.
آنچه كه در دوره بعد از تشكيل نظام اسلامى از ابعاد وجودى امام مشاهده شد، به نظر من بسار مهم تر و عظيم تر از قبل بود.در اين دوران، امام،اين شخصيت برجسته و ممتاز، در دو بُعد و دو چهره مشاهده مى‌شود: چهره يك رهبر و زمامدار و چهره يك زاهد و عارف. تركيب اين دو با هم، از آن كارهايى است كه جز در پيامبران، جز در امثال داود(ع) و سليمان(ع)، جز در پيامبرى مثل پيامبر خاتم (ص) نمى‌توان يافت.
اينها حقايقى است كه ملت ايران در طول سال هاى متمادى لمس كرده است.ما هم كه از نزديك شاهدش بوديم و ديديم. تربيت اسلامى و قرآنى اين است. امام به چنين چيزى همه را دعوت مى‌كرد؛ نظام اسلامى را براى تربيت انسان هايى از اين قبيل مى‌خواست و مى‌پسنديد؛ همان‌طور كه خود او مظهر اعلاى آن بود. در چهره يك حاكم و زمامدار و رهبر، امامِ بزرگوار مردى هوشيار، باشهامت، باتدبير، باابتكار و دريادل بود. امواج سهمگين در نگاه او كم‌اهميت جلوه مي كردند.هيچ حادثه سنگينى نبود كه بتواند او را شكست دهد و به خضوع در مقابل آن حادثه وادار كند. در همه حوادث تلخ و سختى كه در زمان ده ساله رهبرىِ آن بزرگوار پيش آمد كه زياد هم بودند،امام از همه آنها بزرگ تر بود. هيچكدام از اين حوادث،جنگ،حمله‌امريكا، توطئه‌هاى كودتا،ترورهاى عجيب و غريب،محاصره اقتصادى،كارهائى كه دشمنان با شكل هاى مختلف مى‌كردند،نمى‌توانست اين مرد بزرگ را دچار احساس ضعف و شكست كند. او از همه اين حوادث، قوي تر و بزرگ تر بود. او معتقد به مردم بود و حقيقتاً به آراءِ مردم اعتقاد داشت. او به نظر و به رأى مردم اعتقاد واز صميم قلب به آنها علاقه داشت؛ به مردم عشق مى‌ورزيد و آنها را دوست مى‌داشت.
اغلب آن صفاتى كه در زمامداران مختلف عالم، مايه امتياز آنها مى‌شد، تا آنجايى كه من بررسى كرده و به ذهنم رسيده است، در امام مجتمع بود.او، هم عاقل بود، هم دورانديش بود، هم محتاط بود، هم دشمن‌شناس بود، هم به دوست اعتماد مى‌كرد و هم ضربه‌اى را كه به دشمن وارد مى‌كرد، قاطع وارد مى‌كرد. همه صفات و خصوصياتى كه براى يك انسان لازم است تا بتواند در چنين جايگاه حسّاس و خطيرى انجام وظيفه و خدا و وجدان خود را راضي كند، در اين مرد جمع بود.
امام به مردم اعتماد داشت. انقلاب كه پيروز شد، امام مى‌توانست اعلان كند كه نظام ما، يك نظام جمهورى اسلامى است واز مردم هم هيچ نظرى نخواهد.هيچ كس هم اعتراضى نمى‌كرد؛ اما اين كار را نكرد. درباره اصل و كيفيت نظام، رفراندم راه انداخت و از مردم نظر خواست؛ مردم هم گفتند "جمهورى اسلامى "؛ و اين نظام تحكيم شد. براى تعيين قانون اساسى، امام مى‌توانست يك قانون اساسى مطرح كند و همه مردم يا اكثريت قاطعى از مردم هم يقيناً قبول مى‌كردند. مى‌توانست عدّه‌اى را معيّن كند و بگويد اينها بروند قانون اساسى بنويسند؛ هيچ كس هم اعتراض نمى‌كرد؛ اما امام اين كار را نكرد. امام انتخابات خبرگان را به راه انداخت و حتّى عجله داشت كه اين كار هرچه زودتر انجام گيرد. در انقلاب هاى دنيا كه البته غالباً هم كودتاست و انقلاب نيست، كسانى كه در رأس قرار مى‌گيرند و زمامدار مى‌شوند، براى خودشان يك سال، دو سال فرصت قرار مى‌دهند و مى‌گويند تا وقتى آماده براى رأى‌گيرى شويم، بايد اين مدّت بگذرد؛ اما همان را هم غالباً تمديد مى‌كنند! امام دو ماه از پيروزى انقلاب نگذشته بود كه اولين انتخابات يعنى رفراندم جمهورى اسلامى را به راه انداخت. يكى، دو ماه بعد، انتخابات خبرگان قانون اساسى بود. چند ماه بعد، انتخابات رياست جمهورى بود. چند ماه بعد، انتخابات مجلس بود. در يك سال كه همان سال 58 باشد،امام چهار بار از آراء مردم براى امور گوناگون استفسار كرد: براى اصل نظام، براى قانون اساسى نظام،كه قانون اساسى يك بار خبرگانش انتخاب شدند، يك بار خود قانون اساسى به رأى گذاشته شد،براى رياست جمهورى و براى تشكيل مجلس شوراى اسلامى.
امام به معناى واقعى كلمه معتقد به آراءِ مردم بود؛ يعنى آنچه را كه مردم مى‌خواهند و آراي آنها بر آن متمركز مى‌شود. البته در اين كارها هيچ وقت سررشته كار را هم به دست سياست‌بازان نمى‌داد. مردم، غير از سياست‌بازانند؛ غير از مدّعيان سياستند؛ غير از مدّعيان طرفدارى از مردمند. امام به مردم اعتماد داشت. خيلى از گروه ها و احزاب و داعيه‌داران و سياست بازان و حزب‌بازان و امثال اينها بودند.امام به اينها كارى نداشت؛ ميدان را هم به اينها نمى‌داد كه بيايند زياده‌طلبى كنند و به نام مردم حرف بزنند و عوض مردم تصميم بگيرند؛ ليكن به آراء مردم احترام مى‌گذاشت.
جنگ كه پيش آمد،در نقش فرمانده نيروهاى مسلّح ظاهر شد.مسئله محاصره اقتصادى كه پيش آمد،امام پشتيبان كامل روحى دستگاه هاى دولتى بود. اوّل انقلاب، براى كارهاى گوناگون و براى حمايت از مستضعفان و محرومان، امام دستورات فراوانى داد و كارهاى زيادى انجام گرفت. مؤسّساتى مثل جهاد سازندگى، مثل بنياد مسكن، مثل كميته امداد، مثل بنياد مستضعفان و جانبازان و مثل بنياد پانزده خرداد، براى كمك‌رسانى به مردم تشكيل شدند. مسائلى كه براى امام در حاكميت و در اداره كشور مطرح بودند، اينها بودند. اين، بُعد حاكم و رهبر بودن امام در موضع يك انسان مقتدر و يك انسان بااراده بود.انسانى كه اگر جنگ پيش بيايد، مى‌تواند تصميم بگيرد؛اگر صلح هم باشد، مى‌تواند تصميم بگيرد. براى اداره يك كشور و براى مواجهه با دشمنان مى‌تواند تصميم‌گيرى كند؛اما همين انسان، در زندگى شخصى و خصوصى خود، يك انسان زاهد و عارف و منقطع از دنياست. البته منظور، دنياى بد است؛ همان چيزى كه خود او مى‌گفت دنياى بد، آن چيزى است كه در درون ماست. اين ظواهر طبيعت،زمين و درخت و آسمان و اختراعات و امثال اينها، دنياى بد نيست. اينها نعمت هاى خداست؛ بايد اينها را آباد كرد. دنياى بد، آن خودخواهى، آن افزون‌طلبى و آن احساس تعلّقى است كه در درون انسان است. امام از اين دنياى بد، به كلّى منقطع بود. او براى خودش هيچ چيز نمى‌خواست. براى تنها پسرش،مرحوم حاج احمد آقا كه عزيزترين انسان ها برايش بود و ما بارها اين را از امام شنيده بوديم كه مى‌فرمود اعزّ اشخاص در نظر من ايشان است؛در ده سال آن حكومت و آن زمامدارى و رهبرى بزرگ، يك خانه نخريد. ما مكرّر رفته و ديده بوديم كه عزيزترين كس امام، در آن باغچه‌اى كه پشت حسينيه منزل امام بود، داخل دو، سه اتاق زندگى مى‌كرد. آن بزرگوار براى خود، زخارف دنيوى و ذخيره و افزون‌طلبى نداشت و نخواست،بلكه به عكس، هداياى فراوانى را كه برايش مى‌آوردند، در راه خدا مى‌داد. آنچه را هم كه داشت و متعلّق به خود او بود و مربوط به بيت‌المال نبود، براى بيت‌المال مصرف مى‌كرد. همان آدمى كه حاضر نبود با ده پانزده ميليون تومان آن روز، ولو از مال شخصى خودش، خانه قابل قبولى براى پسرش بخرد؛ صدها ميليون تومان مال شخصى خود را براى نقاط مختلف،براى آبادانى، براى كمك به فقرا، براى رسيدگى به سيل‌زدگان و جاهاى مختلف ديگر صرف مى‌كرد. ما اطلاع داشتيم كه در مواردى پول هاى شخصى خود امام بود كه به اشخاصى داده مى‌شد تا بروند آنها را مصرف كنند.اينها هدايايى بودند كه مريدان و علاقه‌مندان و دوستان براى امام آورده بودند.
او اهل خلوت،عبادت،گريه نيمه‌شب،دعا و تضرّع، ارتباط با خدا، شعر و معنويت و عرفان و ذوق و حال بود. آن مردى كه چهره باصلابتش، دشمنانِ ملت ايران را مى‌ترساند و به خود مى‌لرزاند، آن سدّ مستحكم و كوه استوار،وقتى كه مسائل عاطفى و انسانى پيش مى‌آمد، يك انسان لطيف، يك انسان كامل و يك انسان مهربان بود. من اين قضيه را نقل كرده‌ام كه يك وقت در يكى از سفرهاى من، خانمى خودش را به من رساند و گفت: " از قول من به امام بگوييد كه پسرم در جنگ اسير شده بود و اخيراً خبر كشته شدن او را برايم آورده‌اند.پسرم كشته شده، اما برايم اهميت ندارد. براى من سلامت شما اهميت دارد ". آن خانم اين جمله را در اوج هيجان و احساس به من گفت. من خدمت امام آمدم و داخل رفتم. ايشان سرِپا ايستاده بود و من اين مطلب را برايش نقل كردم. ديدم اين كوه استوار و وقار و استقامت، مثل درخت تناورى كه ناگهان بر اثر توفانى خم شود، در خود فرورفت. مثل كسى كه دلش بشكند؛ روح و جان و جسم او تحت تأثير اين حرف مادر شهيد قرار گرفت و چشمانش پُر از اشك شد!
شبى در يك جلسه خصوصى با دو سه نفر از دوستان، منزل مرحوم حاج احمدآقا نشسته بوديم.امام هم نشسته بودند. يكى از ما گفتيم: "آقا شما مقامات معنوى داريد، مقامات عرفانى داريد؛ چند جمله‌اى ما را نصيحت و هدايت كنيد ". آن مردِ با عظمتى كه آن گونه اهل معنا و اهل سلوك بود، در مقابل اين جمله ستايش‌گونه كوتاه شاگردش(البته همه ما مثل شاگردان و مثل فرزندان امام بوديم؛ رفتار ما مثل فرزند در مقابل پدر بود)، آن چنان در حال حيا و شرمندگى و تواضع فرو رفت كه اثر آن در رفتار و جسم و كيفيّت نشستن او محسوس شد! در حقيقت ما شرمنده شديم كه اين حرف را زديم كه موجب حياى امام شد. آن مرد شجاع و آن نيروى عظيم، در قضاياى عاطفى و معنوى، اين‌گونه متواضع و باحيا بود.
نكته آخرى كه دراين باره مى‌خواهم عرض كنم، اين است كه همه اينها را امام از عمل به دين، از پايبندى به دين، از تقوا و از مطيع امر خدا بودن داشت. خود او هم بارها اين مضمون را در كلمات خود برزبان مى‌آورد و بيان مى‌كرد كه: "هرچه هست، از خداست ". او همه چيز را از خدا مى‌دانست؛ هضم در اراده خدا بود؛ حل در احكام الهى بود: انقلاب را خدا پيروز كرد؛ خرمشهر را خدا آزاد كرد؛ دل هاى مردم را خدا جمع كرد. او همه چيز را از منظر الهى مى‌ديد و عامل به احكام بود.خداى متعال هم درهاى رحمت را به روى او باز كرد.
***
بعد از رحلت امام، ما اعلام كرديم كه راه امام و خطّ امام را ادامه مى‌دهيم. اوّلاً اين حركت، از روى تقليد نبود؛ حركتى براساس تجربه و آگاهى بود. راه امام، راه نجات اين كشور، هم در آغاز انقلاب، هم در دوران حيات آن بزرگوار بود و هم امروز هست؛ اما راه امام چيست؟ مقصود ما از راه امام كدام است؟
من چند مشخّصه مهم را از مجموعه‌اى كه ما آن را راه امام و خطّ امام به حساب مى‌آوريم، عرض مى‌كنم. چند مطلب از نظر امام، در درجه‌ى اوّل بود.اوّل، اسلام و دين بود. امام، هيچ ارزشى را بالاتر از ارزش اسلام به حساب نمى‌آورد. انقلاب و نهضت امام، براى حاكميت اسلام بود. مردم هم كه اين نظام را قبول كردند، اين انقلاب را به پا كردند و امام را پذيرفتند، براى انگيزه اسلامى بود. سرِّ موفقيت امام اين بود كه صريح و بدون پرده‌پوشى، اسلام را روى دست گرفت و اعلام كرد من مى‌خواهم براى اسلام كار كنم و همه چيز در سايه اسلام است. قبل از دوران انقلاب،كسانى در كشور ما و در بعضى كشورهاى ديگر بوده‌اند كه حقيقتاً به اسلام اعتقاد داشتند، اما جرئت نمى‌كردند و يا نمى‌خواستند صريحاً اسلام را مطرح كنند و تحت نام هاى ديگرى وارد ميدان شدند و عموماً شكست خوردند. علّت اينكه امام پيروز شد، چون هدف خود را كه حاكميت اسلام است، صريح بيان كرد. البته اسلامي كه امام فرمود، در دو بخش قابل توجّه است: يكى بخش اسلام در قالب نظام كه امام در اينجا خيلى سختگير بود و به يك كلمه كم يا زياد هم راضى نمى‌شد؛ به يك مسامحه كوچك هم چه در مسائل اقتصادى چه زمينه هاي ديگر،راضى نمى‌شد. همه جا مُرّ اسلام. نظام اسلامى، مجلس شوراى اسلامى، دولت اسلامى، قضاوت اسلامى و دستگاه هاى گوناگون بايد طبق مصالح، خطّ اسلام و راه حاكميت اسلام را دنبال كنند. امام، اين را دنبال مى‌كرد و تا آنجا كه توانست، تلاش كرد. چهره دوم در مورد پايبندى به اسلام، عمل فردى اشخاص است. در اينجا ديگر آن صلابت و قاطعيت و اعمال قدرت وجود ندارد. اينجا موعظه، نصيحت، زبان خوش و امر به معروف است. امام به اين عقيده داشت. پس اوّل چيزى كه در خطّ امام، مهم است، تعقيب هدف اسلامى و حاكميت اسلامى در صحنه ايمان و در صحنه عمل است.
دومين مطلب، تكيه به مردم است.همان‌طور كه عرض كردم،هيچ كس در نظام اسلامى نبايد مردم، رأى مردم و خواست مردم را انكار كند. حالا بعضى، رأى مردم را پايه مشروعيت مى‌دانند يا لااقل پايه اِعمال مشروعيت. بدون آراءِ مردم، بدون حضور مردم و بدون تحقّق خواست مردم، خيمه نظام اسلامى، سر پا نمى‌شود و نمى‌ماند. البته مردم، مسلمانند و اين اراده و خواست مردم، در چهارچوپ قوانين و احكام اسلامى است. امام، مجمع تشخيص مصلحت را درست كرد؛ يعنى آراءِ مردم كه مظهرش مجلس شوراى اسلامى است، و حدود اسلامى كه مظهرش شوراى نگهبان است، اگر بين آنها اختلافى پيدا شد، مجمع تشخيص مصلحت تصميم مى‌گيرد. آنجايى كه مصلحت كشور اقتضا كند، آن را بر اين مقدّم مى‌دارد. مجمع تشخيص مصلحت را هم امام درست كرد. آنچه كه در مورد آزادى گفته مى‌شود، همه در شكم اين حركت عظيم و اين سرخطّ مهمى است كه امام براى اين كشور به‌وجود آورد. حالا عدّه‌اى تازه از راه رسيده، مى‌خواهند آزادى، آزادى فكر و آزادى رأى را به امام و دستگاه امام و نظام اسلامى،ياد بدهند و تلقين كنند! اين خطّى بود كه امام، حركت نظام اسلامى را بر اين خط قرار داد. بحمداللَّه مسئولان كشور،چه امروز و چه در دوره قبل و دولت قبل كه همه شاگردان و دست پروردگان امام بودند و هستند، اين چيزها را از بن دندان دانستند و باور كردند و نمى‌خواهد ديگرى بيايد و به اينها ياد بدهد.
سوم از مشخصه‌هاى خطّ امام، عدالت اجتماعى و كمك به طبقات مستضعف و محروم است كه امام آنها را صاحب انقلاب و صاحب كشور مى‌دانست. امام، پابرهنگان را مهم ترين عنصر در پيروزي هاى اين ملت مى‌دانست.همين‌طور هم هست و همان‌طور كه گفتيم، امام به گفتن هم اكتفا نكرد. امام از همان اوّل انقلاب، جهاد سازندگى، كميته امداد، بنياد مستضعفان، بنياد پانزده خرداد و بنياد مسكن را به وجود آورد و دستورات مؤكّد به دولت‌هاى وقت داد. عدالت اجتماعى، جزو شعارهاى اصلى انقلاب است.نمى‌شود اين را در درجه دوم قرار داد و به حاشيه راند. مگر مى‌شود؟! حالا عدّه‌اى از آن طرف در مى‌آيند كه امام فرمود: "انقلابِ ما انقلاب نان نيست، براى نان نيست! " بله؛ انقلاب اكتبر روسيه كه در سال 1917 پيدا شد، به‌خاطر قطع شدن نان در شهرهاى اصلى آن روز، مثلاً مسكو، بود. اگر مردم آن روز نان داشتند، همين نان معمولى، آن انقلاب هم پيش نمى‌آمد. انقلاب ما اين‌گونه نبود، انقلاب ما براساس يك ايمان بود؛ اما معنايش اين نيست كه انقلاب نبايد به زندگى مردم، به اقتصاد، به نان و به رفاه مردم بپردازد. اين چه حرفى است!؟ امام به اين مسائل مى‌پرداخت و دستور مى‌داد و آنچه در درجه‌اوّل، مورد نظر امام بود، عبارت بود از طبقات محروم و مستضعف. البته امروز كنارِ گودنشين‌ها، آنهايى كه هميشه بلدند گوشه‌اى بنشينند و دستور و نسخه صادر كنند، بدون اينكه بدانند واقعيت ها چگونه است، يا هيچ مسئوليتي احساس كنند، مى‌گويند عدالت اجتماعى تحقّق پيدا نكرده است! البته عدالت اجتماعىِ كامل، بلاشك تحقّق پيدا نكرده است.خيلى بايد مجاهدت كنيم، اما نظام اسلامى آمد و آن برنامه و نقشه غلطى را كه در اين مملكت بود كه هيچ حقّى براى روستا و روستانشين و شهرهاى دوردست و طبقات محروم قائل نبودند، تغيير داد و بيشترين اهتمام را روى اين چيزها گذاشت. امروز بيشترين اهتمام دولت خدمتگزار ما براى نقاط محروم است. در طول دوران انقلاب، هميشه دولت ها اين‌طور بودند؛ بيشترين اهتمامشان براى مردم محروم و نقاط محروم بود و كارهاى فراوان و خدمات عظيمى هم انجام گرفته است. اينها به بركت همين عنصر عدالت اجتماعى در خطّ امام است.
يك عنصر ديگر، دشمن‌شناسى و فريب نخوردن از دشمن است. اوّلين كار دشمن اين است كه تبليغ مى‌كند هيچ دشمنى وجود ندارد! چطور نظام اسلامى دشمن ندارد؟! جهانخواران را از اين سفره به يغما رفته سال هاى متمادى، محروم كرده است؛ معلوم است كه دشمنند، مى‌بينيم كه دشمنى مى‌كنند، در تبليغات، در محاصره اقتصادى، هركارى كه مى‌توانند در تقويت دشمن عليه نظام مى‌كنند؛ صريح هم مى‌گويند!در اين مملكت، آنچه كه براى امريكا، براى استكبار و براى جهانخواران قابل قبول نيست، استقلال اين مملكت و استقلال و بيدارى اين مردم است؛ آن دست ردّى است كه اين مردم به سينه دشمنان اين كشور و جهانخواران زده‌اند؛ اين را نمى‌خواهند. با اسلام هم كه دشمنند به اين علّت است كه اسلام اين بيدارى را به مردم داده است؛با اين دشمنند. امام، دشمن را مى‌شناخت؛ روش هاى سياسى و روش هاى تبليغاتى آنها را مى‌فهميد، مى‌شناخت و در مقابل آنها محكم مى‌ايستاد.
محور ديگر، علاقه و حساس بودن به سرنوشت مسلمانان عالم است. مسلمانان عالم، عقل استراتژيك نظام اسلامى به حساب مى‌آيند. الان ملت ها در آسيا، در افريقا و در همين منطقه خود ما طرفدار نظام اسلامى هستند. اين اظهار ارادتى كه به امام و به انقلاب مى‌كنند، سابقه ندارد؛ نه امروز نسبت به هيچ كشورى در دنيا وجود دارد و معمول است و نه در گذشته چنين چيزى بوده است. اين به‌خاطر اسلام است. امام روى سرنوشت برادران مسلمان، حساس بود.
و بالاخره تعالى علمى و سازندگى كشور. اينها سرفصل هاى عمده خطّ امام است.اسلام، مردم، پيشرفت كشور، دشمنى با دشمنان و حسّاسيت نسبت به امّت اسلامى در آن هست. اينها خطّ امام است. ما به اينها پايبند بوديم و هستيم و به فضل پروردگار خواهيم بود. در اين سال هاى بعد از رحلت امام، چه دولت‌هايى كه سر كارِ بودند، چه دولت قبلى، چه دولت امروز ما، چه دستگاه قضايى، چه مجلس شوراى اسلامى و دستگاه قانونگزارى، بحمداللَّه كارهاى بزرگى كردند و خدمات بزرگى انجام دادند. جزئيّات كارهاى اينها آن‌قدر زياد و صفحه عملياتى كه مسئولان اين كشور در قواى مختلف، به خصوص در قوّه مجريّه كه بارهاى سنگين بر دوش آنهاست، كردند، به قدرى درخشان و زياد است كه هر منصفى اينها را نگاه كند، تحسين خواهد كرد. من اگر بخواهم الان هم آنچه در ذهنم هست بگويم، يك صفحه طولانى است. اينها را بايد خود آقايان بيايند به مردم بگويند و توضيح دهند تا مردم ببينند كه آنها چه زحماتى كشيده‌اند! اين به بركت پيروى از همين راه امام است. خداى متعال هم به اين كشور تفضّل كرده است. اين بنائي كه امام ساخت، بحمداللَّه مستحكم مانده است و پايه‌هاى محكم و ريشه عميقى دارد. آثارى را هم كه خداى متعال و دست قدرت الهى براى اين مردم آورد، خيلى عظيم است.
به لطف الهى، پنجاه هزار اسير ما بى‌دغدغه برگشته‌اند. بلوك شوروى كه يك مزاحم و معارض بود، در طول اين سال ها متلاشى شد. به لطف الهى ملت ما در ميدان هاى مختلف، به موفّقيت هاى بزرگى دست پيدا كرد. انتخابات‌هاى گوناگون و حضورهاى برجسته و همين حضور سى ميليونى مردم در انتخابات رياست جمهورى در دوسال قبل از اين، الطاف الهى و نشانه‌هاى رحمت خداست. ما افتخار مى‌كنيم كه ملتى جوان و زنده و بانشاط داريم. افتخار مى‌كنيم كه مسئولان مؤمن، بى‌طمع، بى‌غرض و مردمى، قواى اين كشور را اداره مى‌كنند. افتخار مى‌كنيم كه به رغم دشمنى استكبار و به رغم اين همه توطئه، ملت و مسئولان ما بحمداللَّه توانسته‌اند راه طولانى و دشوار انقلاب را پيش ببرند و مملكت را بسازند. روزبه‌روز اين سازندگى، بيشتر خواهد شد؛ روزبه‌روز ان‌شاءاللَّه بيشتر به سمت عدالت اجتماعى خواهيم رفت؛ روز به روز پايه‌هاى اسلام و تعبّد به اسلام در اين كشور، محكم تر خواهد شد. آن كسانى كه گوش خوابانده‌اند كه شايد مردم از اسلام و جمهورى اسلامى برگردند، بدانند كه سرنوشت آنها سرنوشت همان كسانى است كه اوّلِ انقلاب خيال مى‌كردند انقلاب تا سه ماه ديگر، تا شش ماه ديگر، تا يك سال ديگر از بين خواهد رفت! يا خيال مى‌كردند كه اوّلِ جنگ مى‌توانند در ظرف يك هفته، ايران را فتح كنند! همان‌طور كه آنها تودهنى خوردند، همان‌طور كه از ملت ايران سيلى خوردند، همان‌طور كه ناكام شدند، همان‌طور كه غلط بودن تهديدهايشان برايشان واضح شد، آن كسانى هم كه امروز خيال مى‌كنند و به انتظار آن نشسته‌اند كه اين مردم از دينشان، از قرآنشان، از اسلامشان، از روحانيتشان و از امامشان روى برگردانند، تودهنى خواهند خورد؛ آنها هم سيلى خواهند خورد! آينده، مال اين ملت است. آينده، مال اين كشور و مال اسلام است. روز به روز به فضل پروردگار، خورشيد درخشانِ اسلام، درخشان تر خواهد شد و مردم زيادترى را گرما خواهد داد و نورانى خواهد كرد.
*منبع:يادآور
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
جمعه 17,مه,2024